„Dzień dobry, proszę usiąść”, szybki rzut oka w dokumentację, kilka lakonicznych pytań. Brak wyjaśnień, brak informacji – a przecież sytuacja dotyczy zdrowia! Tymczasem pacjent nie jest tylko „adresatem świadczenia”.
To człowiek, który przychodzi po pomoc do profesjonalisty i któremu przysługują konkretne prawa – wynikające z ustawy, a nie z dobrej woli personelu medycznego. Prawa pacjenta to nie „zalecenia” czy „dobre praktyki”. To konkretne uprawnienia, które przysługują zawsze – w przychodni, szpitalu, prywatnym gabinecie.
W poniższym artykule przedstawiamy:
Zapraszamy do lektury!
Każda osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych – zarówno w publicznej, jak i prywatnej placówce – objęta jest ochroną wynikającą z przepisów prawa. Prawa pacjenta w Polsce reguluje kilka aktów prawnych. Jest to przede wszystkim Konstytucja RP (art. 68) oraz ustawy o:
Na ich podstawie pacjentowi przysługują następujące prawa.
Obejmuje dostęp do pełnej i zrozumiałej wiedzy na temat stanu zdrowia, planowanego leczenia, możliwych działań niepożądanych oraz rokowań. Pacjent ma prawo do rzetelnej informacji o swoim stanie zdrowia – w końcu zrozumienie tych kwestii jest podstawą do wyrażenia świadomej zgody na udzielane świadczenia medyczne.
Każda procedura medyczna wymaga uzyskania uprzedniej, jasnej zgody pacjenta, opartej na pełnej informacji dotyczącej proponowanego leczenia. Wyjątkiem są jedynie sytuacje nagłe, gdy zachodzi bezpośrednie zagrożenie życia i natychmiastowa interwencja medyczna jest konieczna.
Wyrażana zgoda może mieć formę ustną, pisemną lub być wyrażona przez zachowanie pacjenta świadczące o podjętej decyzji. W przypadku zabiegów operacyjnych oraz procedur o podwyższonym ryzyku wymagana jest zgoda pisemna. Ważne, by pamiętać, że w każdym momencie można taką zgodę wycofać – i żądać zaprzestania udzielania świadczenia medycznego.
Świadczenia medyczne powinny być udzielane w sposób zapewniający pacjentowi prywatność oraz poszanowanie jego godności.
Obejmuje to m.in. ograniczenie obecności osób postronnych podczas badań i zabiegów oraz stosowanie odpowiednich osłon i zasłon. Oznacza to m.in., że obecność osób trzecich, np. studentów, wymaga zgody pacjenta i lekarza prowadzącego. Podobnie rozmowy na temat stanu zdrowia czy zadawanie intymnych pytań nie powinny odbywać się w obecności innych pacjentów.
Poszanowanie godności odnosi się także do stanu terminalnego. Tacy pacjenci mają więc prawo do godnego umierania, w tym dostępu do odpowiednich świadczeń łagodzących ból i cierpienie.
Pacjent ma prawo do poufności. Wszelkie informacje uzyskane przez personel medyczny w związku z leczeniem muszą być objęte tajemnicą. Chodzi o dane o stanie zdrowia, diagnozie, przebiegu terapii, ale także informacje o życiu prywatnym. Zasada ta obowiązuje także po śmierci pacjenta. Z kolei ujawnienie takich danych bez zgody jest możliwe jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy przemawia za tym wyższe dobro – np. zagrożenie życia lub zdrowia.
Pacjent ma prawo wglądu do swojej dokumentacji medycznej – zarówno w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu. Dokumentacja ta może być udostępniona do wglądu na miejscu, przekazana w formie kopii, odpisów lub wyciągów, a w szczególnych przypadkach także jako oryginał (za pokwitowaniem i z obowiązkiem zwrotu). Co więcej, lekarz powinien przedstawić pacjentowi treść dokumentacji medycznej w sposób jasny i przystępny, tak aby nie budzić wątpliwości.
Z kolei po śmierci pacjenta dostęp do dokumentacji przysługuje wyłącznie osobie upoważnionej za jego życia. Placówka medyczna ma również obowiązek przechowywać dokumentację przez 20 lat od ostatniego wpisu.
Pacjent, w trakcie pobytu w podmiocie leczniczym, ma prawo do kontaktu z bliskimi – zarówno osobistego, jak i telefonicznego czy korespondencyjnego – a także do odmowy takiego kontaktu. Możliwe jest również skorzystanie z dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osoby wskazane przez pacjenta. Obowiązki personelu medycznego w zakresie opieki pozostają jednak w takim przypadku niezmienne i nie może on ich przerzucić np. na rodzinę pacjenta.
W sytuacji pogarszającego się stanu zdrowia lub zagrożenia życia podmiot leczniczy ma obowiązek umożliwić kontakt z duchownym wskazanego wyznania. Koszty realizacji tego prawa ponosi placówka medyczna.
W przypadku leczenia stacjonarnego pacjent ma prawo przekazać przedmioty wartościowe do depozytu. Obowiązkiem placówki medycznej jest zapewnienie takiej możliwości i prowadzenie depozytu zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Oprócz ww. praw, masz jeszcze szereg innych uprawnień obowiązujących w przychodniach i poradniach, ośrodkach zdrowia, ambulatoriach czy aptekach.
Każda osoba korzystająca z opieki zdrowotnej w Polsce ma prawo do równego dostępu do świadczeń finansowanych ze środków publicznych (tzw. prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej). Procedury udzielania takiej pomocy muszą być zgodne z aktualną wiedzą medyczną, zapewniając każdemu pacjentowi jednakowy poziom opieki. W przypadku ograniczonej dostępności świadczeń powinno stosować się transparentne kryteria ustalania kolejności. Z kolei w stanach nagłych, gdy życie lub zdrowie pacjenta jest zagrożone, pomocy udziela się niezwłocznie, bez konieczności skierowania. Takie samo prawo ma kobieta w trakcie porodu.
W przypadku korzystania z prywatnej opieki medycznej, prawa pacjenta pozostają takie same jak w systemie publicznym. Jednakże prywatne placówki zazwyczaj oferują krótsze terminy oczekiwania, wyższy standard obsługi oraz dostęp do bardziej zaawansowanych procedur diagnostycznych i leczniczych, które w publicznym systemie mogą być ograniczone lub niedostępne. Różnica polega głównie na odpłatności usług oraz często większym komforcie i szybkości realizacji świadczeń, natomiast prawa pacjenta pozostają niezmienne w obu systemach.
Oprócz wyżej wymienionych praw, pacjenci są też oczywiście w pełni uprawnieni do ich dochodzenia.
Pacjent ma prawo kwestionować opinię lub orzeczenie lekarza, jeśli wpływa to na jego prawa lub obowiązki. Sprzeciw należy uzasadnić i złożyć w ciągu 30 dni od otrzymania dokumentu, kierując go do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta za pośrednictwem samego Rzecznika. Komisja rozpatruje sprawę na podstawie dokumentacji oraz ewentualnego badania pacjenta, wydając decyzję maksymalnie w ciągu 30 dni. Od tej decyzji nie przysługuje jednak odwołanie.
W sytuacji naruszenia praw pacjent może również zgłosić się do Rzecznika Praw Pacjenta, kierownictwa placówki, odpowiednich izb zawodowych (np. lekarskiej, pielęgniarskiej, aptekarskiej), a także do sądu cywilnego czy organów ścigania – w zależności od charakteru sprawy. Po wyczerpaniu krajowych możliwości, skargę można wnieść do międzynarodowych organów, takich jak Komitet Praw Człowieka ONZ czy Europejski Trybunał Praw Człowieka.
1. Jakie są podstawowe prawa pacjenta?
Prawo do informacji o zdrowiu, świadomej zgody na leczenie, prywatności, tajemnicy medycznej, dostępu do dokumentacji oraz kontaktu z bliskimi i duchownym.
2. Czy prawa pacjenta są takie same w publicznej i prywatnej opiece?
Tak, prawa są takie same. Szybkość i komfort obsługi mogą się różnić, ale nie prawa pacjenta.
3. Co zrobić, gdy nie zgadzam się z opinią lekarza?
Można złożyć sprzeciw do Komisji Lekarskiej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w ciągu 30 dni.
4. Gdzie zgłosić naruszenie praw pacjenta?
Do Rzecznika Praw Pacjenta, kierownictwa placówki, izb zawodowych, sądu lub organów ścigania.
Jeśli Państwa prawa zostały naruszone w związku ze świadczeniem usług medycznych – chętnie pomożemy dochodzić sprawiedliwości. Jeśli nie wiedzą Państwo, jak przygotować się do konsultacji prawnej – wszystko wyjaśniliśmy w jednym z naszych poprzednich wpisów.
